Zmianowanie warzyw na działce

Celowo dobrane i gospodarczo uzasadnione, racjonalne następstwo roślin po sobie, gdy rośliny znajdują optymalne warunki rozwoju, a także pozostawiają po sobie dobre stanowisko, nazywamy zmianowaniem. Racjonalne zmianowanie roślin powinno zapewniać uzyskanie wysokich plonów i dobrą ich jakość, a ponadto wpłynąć na utrzymanie, a nawet zwiększenie żyzności gleby. Zmianowanie warzyw w mniejszych gospodarstwach nie musi być stałe, następstwo roślin może się zmieniać zależnie od zapotrzebowania rynku na poszczególne warzywa.

Płodozmian warzyw na co zwracać uwagę

Ustalenie właściwego zmianowania w uprawie warzyw wymaga wzięcia pod uwagę czynników:

glebowych,
klimatycznych,
ekonomicznych (możliwości zbytu, uzyskania siły roboczej).

Konieczne jest ponadto uwzględnienie wymagań roślin co do nawożenia organicznego i mineralnego oraz odczynu gleby, ich wrażliwości na następstwo, po sobie i na zachwaszczenie, a także na występowanie chorób i szkodników.
Warzywa mają większe niż rośliny rolnicze wymagania w stosunku do nawożenia organicznego. Wymagają one dobrej struktury gleby, która przy ich uprawie szybko ulega zniszczeniu, do czego przyczynia się: stosowanie szerokiej rozstawy roślin, uprawa międzyrzędowa oraz deptanie gleby przy wielokrotnych zbiorach.
W pierwszym roku po oborniku uprawiamy: ogórek, seler, pietruszkę, cebulę, czosnek, por oraz pomidory karłowe. Natomiast pomidory wysoko rosnące, ziemniaki wczesne, groch i buraki ćwikłowe dają dobre plony przy nawożeniu wyłącznie mineralnym. Można je zatem uprawiać w dalszych latach po oborniku, podobnie jak marchew i fasolę.
Rośliny warzywne dając wysokie plony mają duże zapotrzebowanie na składniki pokarmowe i oprócz nawożenia organicznego wymagają dużych dawek nawozów mineralnych. Różnią się one między sobą zapotrzebowaniem na poszczególne składniki. Jedne wymagają więcej azotu, inne fosforu, wszystkie potrzebują dużo potasu. W związku z tym w zmianowaniu po roślinach wyczerpujących silniej glebę z azotu (sałata, kapusta, szpinak); można dobierać rośliny pobierające więcej fosforu. Po roślinach płytko korzeniących się, jak: rzodkiewka, sałata, por i cebula, powinny następować rośliny głęboko się korzeniące, jak: marchew, burak i pomidor. Taki układ roślin umożliwia równomierne pobieranie składników pokarmowych ze wszystkich warstw gleby.
Przy ustalaniu zmianowania należy uwzględnić wymagania roślin co do odczynu gleby. Rośliny warzywne są na ogół wrażliwe na zakwaszenie gleby. Kapusta, kalafior, cebula, seler, rak ćwikłowy i szpinak wymagają wapnowania, gdy pH gleby jest niższe niż 6. Pod inne stosuje się wapnowanie przy niższym niż 5,5. Wrażliwość roślin na następstwo po sobie i po innych roślinach jest bardzo ważnym czynnikiem, którego nie można pominąć przy ustalaniu zmianowania. Stwierdzono na podstawie doświadczeń, że najgorzej znoszą uprawę po sobie buraki ćwikłowe, groch i czosnek.

Płodozmian warzyw na działce

Przy ustalaniu zmianowania warzyw należy brać pod uwagę stanowisko, jakie zostawia przedplon. Na przykład stanowisko zachwaszczone zostawiają: groch, ogórek, sałata, marchew, cebula i szpinak, odchwaszczone zaś: kapusta i seler. Wrażliwe na zachwaszczenie są rośliny wysiewane wczesną wiosną i odznaczające się długim okresem wschodów, jak: marchew, pietruszka i cebula.
Najważniejszym względem przemawiającym za zastosowaniem zmianowania jest niebezpieczeństwo wystąpienia chorób i szkodników przy uprawianiu po sobie tej samej rośliny, lub roślin należących do tej samej rodziny. Warzywa kapustne i rzepowate (kapusta, kalafior, kalarepa, kapusta brukselska, rzodkiewka) nie powinny przychodzić po sobie częściej niż co 4 lata ze względu na niebezpieczeństwo występowania groźnej choroby — kiły kapuścianej. Specjalne niebezpieczeństwo stanowią choroby wirusowe, które mogą występować na różnych gatunkach. Na przykład wirus mozaiki tytoniowej poraża zarówno pomidory, jak i ogórki, fasolę i selery. W razie wystąpienia choroby należałoby unikać uprawy po sobie tych roślin. Cebula siewka powinna być dostatecznie oddalona od cebuli nasiennej, która może być rozsadnikiem chorób wirusowych i mączniaka rzekomego.
Przy ustalaniu zmianowania ważną rolę odgrywają gleba i warunki klimatyczne. Na glebach żyznych stosuje się inne następstwo roślin niż na glebach słabszych. Różnice w zmianowaniu występują również zależnie od rejonu Polski. Ponadto na zastosowanie odpowiedniego zmianowania mają wpływ: fachowe przygotowanie do prowadzenia gospodarstwa, ilość siły roboczej, wyposażenie gospodarstwa (budynki, szopy, maszyny i narzędzia), środki transportowe, odległość od rynku zbytu (im bliżej rynku, tym bardziej zaleca się uprawę warzyw wczesnych).
Podane argumenty przekonują dostatecznie, że w produkcji warzywniczej konieczne jest stosowanie zmianowania. Jednak, jak w każdej regule, i tu są wyjątki. Niektóre warzywa można bowiem z powodzeniem uprawiać przez kilka lat po sobie. Do nich należą: pomidor, cebula, por i seler.
Ponadto warzywa wieloletnie, takie jak: rabarbar, szparag, szczaw i szczypiorek, uprawiamy poza zmianowaniem, przeznaczając na nie osobne miejsce.
Ułożenie racjonalnego zmianowania w gospodarstwie czysto warzywniczym nie należy do rzeczy łatwych. Znacznie łatwiej i korzystniej jest uprawiać warzywa w zmianowaniach rolniczo- warzywniczych. Zmianowanie prawidłowo zaplanowane na pewien okres dla określonych pól danego gospodarstwa, z uwzględnieniem nawożenia i kierunku gospodarki, nazywamy płodozmianem. Płodozmiany warzyw opracowywane są dla większych gospodarstw, natomiast mniejsze gospodarstwa powinny przestrzegać racjonalnego zmianowania roślin.